Yaz meyveleri cep yakacak!

ekonomim'in haberine göre, Türkiye'de çiftçiler, yaklaşan 14 Mayıs Dünya Çiftçiler Günü'ne buruk girecek. Şubat, Mart ve Nisan aylarında Türkiye genelinde 34 ilde yaşanan don olayları yaklaşık 15 çeşit meyvenin üretimine ağır zarar verdi.

Üretici ve komisyoncular, Türkiye'de vatandaşların yaz aylarında elmadan eriğe, kirazdan armuta pek çok ürünü bulmakta zorlanacağını ifade ediyor. Sektör temsilcileri, bu yaz meyve fiyatlarının en az yüzde 50 zamlanacağını, bazı ürünlerdeki fiyat artışının da yüzde 100'ü bulabileceğini dile getiriyor.

"Son 30 yılın en kötüsü"

Son üç ayda Türkiye'nin tarımsal üretiminin önde gelen merkezlerinden Çukurova, Ege ve Karadeniz'de yaşanan don afetleri meyve üretimine darbe vurdu. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, yaptığı açıklamada özellikle 10-12 Nisan tarihlerinde bazı bölgelerde son 30 yılın en düşük sıcaklık değerlerinin kaydedildiğini vurgulamış ve "Bu olumsuz hava koşulları sonucu, maalesef 2014'te yaşanan büyük zirai don olayından sonra tarihimizin en büyük zirai don olaylarından birini yaşadık" ifadelerini kullanmıştı. Ortaya çıkan tablo Bakan Yumaklı'nın sözlerini doğrular nitelikte.

Antalya, Türkiye'nin en fazla yaş meyve-sebze üretimi ve ihracatını yapan şehri olarak öne çıkıyor. Burada on binlerce çiftçi geçimini bu alandan sağlıyor. DW Türkçe'ye konuşan Antalya Toptancı Hali Komisyoncuları Derneği Başkanı Nevzat Akça, "Örtü altı seracılıkta, yayla bölgelerinde meyve kalmadı. Maalesef bu yıl meyve yok gibi bir şey. Türkiye'nin bu yaz ucuz meyve yeme şansı kalmadı. Üretici çok zor durumda kaldı" diyor.

"Fiyatlar en az yüzde 50 zamlanacak"

Özellikle elma, armut, erik, kiraz ve kayısı gibi yaz aylarında çok tüketilen meyve çeşitlerinin ağır zarar gördüğünü kaydeden Nevzat Akça, "Tam çiçeklenme dönemindeki meyvelerin hepsi gitti. Bazı ürünlerde yüzde 100'e varan ama ortalamada en az yüzde 50 ürün kaybımız var. Yani diyebiliriz ki yaz aylarında meyveler en az yüzde 50 zamlanacak. Üretimdeki sorunlar nedeniyle gelecek yıllar için de kaygılıyız" diye konuşuyor.

Domates fiyatları örneğini veren Akça, "Şu an halimizde domatesin kg fiyatı 15 ila 30 TL arasında değişiyor. Bu ürün İstanbul'a gittiğinde fiyatı en az 50 TL olacak" uyarısında bulunuyor.

Türkiye pek çok meyvede dünya lideri

Don afetinin yarattığı zararın ihracatı da olumsuz etkileyeceği belirtiliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye, fındık, kiraz, incir ve kayısı üretimi ve ihracatında dünyada lider konumda bulunuyor.

Dünyada fındık üretiminin yüzde 67'sini, kirazın yüzde 26'sını, incirin yüzde 27'sini ve kayısının yüzde 23'ünü tek başına sağlayan Türkiye, bu ürünlerin üretiminde dünyada birinci sırada yer alıyor.

Türkiye'nin geçen yılki toplam yaş meyve ve sebze ihracatı 3,4 milyar doları aştı. Bu dönemde yalnızca narenciye ihracatı 1 milyar dolar seviyesinde gerçekleşirken taze meyve ihracatı ise 1 milyar 350 milyon dolar oldu.

Türkiye'nin toplam meyve-sebze mamülleri ihracatı ise 2,7 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Bu ihracat içerisinde üzüm, kayısı ve incir gibi kuru meyve ve mamülleri 1,8 milyar dolar olurken, tek başına fındık ve mamulleri ihracatı ise 2,6 milyar doları geçiyor.

"Meyveler tezgaha gelemedi"

Şubat, Mart ve Nisan aylarına yayılan don olayları nedeniyle meyve üretiminde ciddi bir kayıp yaşandığını ifade eden Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Ferhat Gürüz, yaptığı açıklamada, "Özellikle sert çekirdekli dediğimiz şeftali, nektarin, kayısı, kiraz, elma gibi ürünlerde şu an hasarı net görebiliyoruz. Bu meyveler tezgâhlara gelemedi. Narenciye çeşitlerinde de yine ciddi bir hasar olduğu belirtiliyor ama net tabloyu ancak Haziran başı gibi görebileceğiz" ifadelerini kullanıyor.

Donun vurduğu meyve çeşitlerinin ihracatında da 2025 yılında ciddi sıkıntı yaşanması bekleniyor. Özellikle sert çekirdekli meyveler ve narenciye ihracatında önemli kayıplar yaşanabileceğini ifade eden Ferhat Gürüz, "Ürün çok az çıkacağından ihracatta fiyatlar yükselecek. Yaz meyvelerinde kesin kaybımız olacak. İhracatımız mutlaka düşecek. Bazı ürünlerde muhtemelen iç piyasayı ancak karşılayabileceğiz" diyor. Kimi sektör temsilcilerine göre ihracat kaybı 1 milyar doları bulabilir.

Fındık da zarar gördü

Türkiye'nin üretim ve ihracatta dünya lideri olduğu fındık da don afetinden ağır etkilenen ürünlerden biri oldu. Ortaya çıkan zarar ürün fiyatlarına da hızla yansıdı. Önemli fındık üretim merkezlerinden biri olan Sakarya'da zirai don öncesinde 120 TL olan kabuklu fındık kilogram fiyatı, 5 Mayıs itibarıyla 185 TL'ye kadar çıkmış durumda.

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, 9 Mayıs'ta, Düzce'nin Akçakoca ilçesine bağlı Kurukavak köyünde zirai dondan etkilenen fındık bahçelerini ziyaret ederek üreticilerle bir araya geldi. Donun yarattığı hasar ile ilgili DW Türkçe'ye konuşan TZOB Başkanı Bayraktar, Ordu, Trabzon ve Giresun gibi bölgelerdeki yüksek rakımlı bahçelerde zararın yüzde 100'lere yakın olduğunu kaydediyor.

"Çiftçi sayısı her geçen yıl azalıyor"

Don ve kuraklık gibi doğa olaylarına üretim maliyetlerindeki artışlar da eklenince Türkiye'de çiftçi sayısının her geçen yıl azaldığına işaret eden Şemsi Bayraktar, "2021 yılında Sosyal Güvenlik Kurumu'na kayıtlı çiftçi sayısı 1 milyon iken 2024 yılında bu sayı 411 bine kadar düştü. Bu sayı gelecek yıllarda daha da düşecek" diyor.

Türkiye'de çiftçilerin ortalama yaşının 59'a çıktığını, 2025 sonu itibarıyla 60'ı göreceğini anlatan Bayraktar, "Gençlerimiz tarımda çalışmak istemiyor, bu sektörde kalmak istemiyor. 18-32 yaş arasındaki çiftçilerimizin oranı şu an yüzde 5. Bu ne demektir? Gençler tarımda kalmıyor, göç ediyor, gittikleri yerde de büyük maaşlara falan çalışmıyorlar. Hiç olmazsa genç çiftçilerimizin sosyal güvenlik primlerinin devlet tarafından ödenmesi, çiftçilerimizin kırsalda kalması için bir gerekçe olabilir" diye konuşuyor.

"Yanlış politikalar afeti büyüttü"

Peki yaşanan don olaylarından daha az etkilenmek mümkün müydü?

DW Türkçe'ye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Hasan Murat Kapıkıran, bu soruya "Don her yerde olabilir ama bu çapta bir afete dönüşmesi, tarımdaki politika yetersizliklerinden kaynaklanıyor" yanıtını veriyor.

İklim değişiminin 40 yıldır dünya gündemini olduğunu hatırlatan Kapıkıran, Türkiye'de ise hala iklim krizine dönük tutarlı tarım politikalarının hayata geçirilmediğini ifade ediyor. "Oysa iklim değişikliğinin yarattığı yeni gerçeklere uygun bir ürün deseni ve üretiminin desteklenmesi gerekiyor" diyen Murat Kapıkıran, Türkiye gibi farklı mevsimlerin bir arada yaşandığı bir coğrafyada hem don olaylarının hem de kuraklığın ciddi bir tehdit haline geldiğine vurgu yapıyor.