Bursa Milletvekili Pala'dan, tütün kullanımındaki endişe verici artışa yönelik soru önergesi

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Bursa Milletvekili Prof. Dr. Kayıhan Pala, Türkiye'de tütün kullanımındaki endişe verici artışa dikkat çekerek, Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu'nun yanıtlaması istemiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na bir soru önergesi verdi. Pala, Bakanlığın acil önlem alması gerektiğini vurguladı.

Tüketim Rekorları Kırılıyor: Artış Hızı 1980'leri Bile Geride Bıraktı

Prof. Dr. Pala, önergesinde Tarım ve Orman Bakanlığının 2024 yılı tütün ve tütün mamulleri istatistiklerine yer verdi. Bu verilere göre, Türkiye'de bandrollü sigara tüketimi bir önceki yıla göre 13,1 milyar adet (%9,54) artarak 150,5 milyar adede fırladı. 2011 yılı ile kıyaslandığında artışın 59,3 milyar adetle %65'e ulaştığı görülüyor. Pala, "Bu artış hızı, 1980 sonrası 'serbestleşme' yıllarındaki patlamayı bile geride bırakmış durumda. Bu, tütün salgınının kontrolden çıktığının açık bir göstergesidir," dedi. Önergede ayrıca, 2024'te sigara ihracatı 43,2 milyar adede düşerken, üretimin 9,3 milyar adet artarak 198,3 milyar adede yükseldiği belirtiliyor. Nargilelik tütün, sarmalık kıyılmış tütün, makaron ve yaprak sigara kâğıdına ilişkin veriler ise bandrolsüz/yasadışı tüketimde de ciddi bir artış olabileceğine işaret ediyor.

Sağlık Faturası Kabarıyor: Türkiye Avrupa'nın En Kötüleri Arasında

Bu rekor artışın kanser, kronik tıkayıcı akciğer hastalıkları (KOAH), inme ve kalp krizi gibi hastalıklarda artış anlamına geldiğini belirten Pala, Sağlık Bakanlığının kendi verilerinin bile 2002'ye kıyasla 2021'de bu hastalıkların engelliliğe göre uyarlanmış yaşam yılı (DALY) kaybında artış olduğunu gösterdiğini vurguladı. OECD'nin "Health at a Glance: Europe 2024" raporuna da atıfta bulunan Pala, "Rapora göre, 'tedavi edilebilir nedenlere bağlı ölümler' açısından ülkemiz, Avrupa'nın en kötü ülkeleri arasında yer alıyor. Daha da kötüsü, aynı rapor 2012-2022 arasında Avrupa'da sigara içiminin arttığı dört ülkeden birinin Türkiye olduğunu ve %4,5'lik artış oranıyla bu alanda ülkemizin Avrupa birincisi olduğunu gösteriyor. Bu utanç verici tablo, Dünya Sağlık Örgütü'nün 'tütün salgını'na karşı önerdiği MPOWER (tütün kullanımını izleme, tütün maruziyetini önleme, bırakmaya yardımcı olma, uyarma, uygulama ve vergileri artırma) politikalarının ülkemizde ne ölçüde uygulandığı sorusunu gündeme getiriyor," şeklinde konuştu.

Pala'dan Bakanlığa Acil Yanıt Bekleyen Sorular

Kayıhan Pala, önergesinde Sağlık Bakanlığı'na şu kritik soruları yöneltti ve değerlendirmelerde bulundu:

Artışın Nedenleri ve Denetim Zafiyeti: "Bakanlık, 2024'teki bu %9,54'lük rekor artışın nedenlerini analiz etti mi? Özellikle fiyat, vergi, teşvik ve en önemlisi denetim zaaflarına ilişkin tespitler nelerdir? Kanun açıkça yasaklamasına rağmen kapalı ortamların neredeyse tamamında tütün ürünleri serbestçe içiliyor. Bu yaygın gözlemler karşısında Bakanlığınızın etkili bir eylem planı var mı, yoksa bu ihlallere göz mü yumuluyor?".

Satış Noktaları ve Mevzuat İhlalleri: "Araştırmalar, tütün satış noktalarındaki ulusal mevzuat hükümlerinin neredeyse tamamının ihlal edildiğini gösteriyor. Tütün şirketlerinin bu noktaları reklam ve pazarlama için kullandığı biliniyor. Bu ihlalleri önlemek için ne yapmayı planlıyorsunuz? Daha da önemlisi, satışların rekor kırdığı ve ihlallerin kural haline geldiği bir ortamda, neden 2024-2028 Eylem Planı'ndan satış birimlerine yönelik stratejik adımlar çıkarıldı?".

Ulusal Programın Başarısızlığı: "2013-2024 dönemindeki bu hızlı artış, 1996'da başlayan ve 2008'de güçlendirilen 'Ulusal Tütün Kontrol Programı' hedefleriyle açıkça çelişiyor. Bu programın hedeflerine ulaşılamamasının temel sebepleri nelerdir? Hükümet bu konuda ne kadar samimi?".

DSÖ Taahhüdü ve Güncel Veriler: "Türkiye, DSÖ'ye 2025'e kadar yetişkin sigara içme prevalansını %30 azaltma taahhüdünde bulundu. Bu hedefe ne kadar yakınız? Güncel prevalans verileri nedir? Bakanlık bu verileri kamuoyu ile paylaşacak mı?".

Kayıt Dışı Tüketim: "Bandrollü nargilelik ve sarmalık tütündeki düşüşe karşın, yaprak sigara kağıdı ve olası bandrolsüz tütün tüketimindeki artış endişe verici. Bu kayıt dışı tüketimin etkileri ve düzeyi araştırıldı mı? Bandrolsüz tütün tüketimini önlemek için ne gibi önlemler alınıyor?".

Elektronik Sigara Tehdidi: "Elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünlerinin kaçak yollarla, özellikle internet üzerinden yaygınlaştığı biliniyor. Gençler arasındaki kullanım yaygınlığına ilişkin 2023-2024 verileri nedir? Sadece İstanbul'da yüzlerce işletmenin bu ürünleri sattığı, hatta yarıdan fazlasının 7/24 hizmet verdiği söyleniyor. Ülkemizde ruhsatı olmayan yasak bir ürünün 7/24 satılabilmesi, etkin bir kontrol olmadığını gösteriyor. Bu yasadışı satışları engellemek için ne yapmayı düşünüyorsunuz?".

Endüstri Müdahaleleri ve Teşvikler: "Sağlık Bakanlığı, tütün endüstrisinin lobi faaliyetlerine ve teşvik taleplerine karşı 'FCTC (Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi) Madde 5.3' ilkesini uygulamak için hangi kurumsal önlemleri almıştır? Son 10 yılda kaç tütün şirketine, hangi teşvikler verilmiştir? Hükümet, halk sağlığını mı, yoksa tütün tekellerinin çıkarlarını mı koruyor?".

Sigara Bırakma Hizmetleri: "Sigara kullanıcılarının %70'inin bırakmak istediği bilinirken, Alo 171 hattı, sigara bırakma poliklinikleri ve ilaçların erişilebilirliği 2024'te ne düzeydeydi? Bu hizmetlerin sayısı, bütçesi ve etki göstergeleri neden kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşılmıyor?".

Sağlık Harcamaları: "Son beş yılda tütün kullanımına bağlı ölümler, hastalıklar ve sağlık harcamaları ne kadardır? Artan tüketimin önümüzdeki on yıl için getireceği ek sağlık maliyeti hesaplanmış mıdır?".

Sivil Toplum ve Yeşilay: "Tütün kontrolünde hangi sivil toplum kuruluşlarıyla çalışılıyor? Son 10 yılda Yeşilay'a tütün kontrolü için ne kadar kaynak aktarıldı ve bu kaynakların etkinliği ölçüldü mü, raporlandı mı?".

Pala, "Rakamlar ve uluslararası raporlar, Türkiye'nin tütünle mücadelede son yıllarda sınıfta kaldığını, hatta geriye gittiğini acı bir şekilde ortaya koyuyor. Mevcut yasaların uygulanmasındaki zafiyetler, yeni ürünlerin kontrolsüz yayılımı ve tütün endüstrisinin olası müdahalelerine karşı sessizlik, halk sağlığını ciddi bir tehdit altında bırakmaktadır. Sağlık Bakanlığı'nı, bu vahim tablo karşısında daha fazla sessiz kalmamaya, sorumluluk almaya, kamuoyunu şeffaf bir şekilde bilgilendirmeye ve tütün salgınına karşı derhal somut, kararlı ve etkili adımlar atmaya çağırıyoruz. Unutulmamalıdır ki, kaybedilen her gün, daha fazla hastalık ve erken ölüm anlamına gelmektedir." ifadeleriyle sözlerine son verdi.